Wiki niet weg is, is gezien

Volgend jaar bestaat Wikipedia een kwarteeuw, maar het ziet ernaar uit dat het die verjaardag in mineur zal mogen vieren. Toen techno-optimisten Jimmy Wales en Larry Sanger in januari 2001 hun open-source encyclopedie publiceerden, waren ze niet aan hun proefstuk toe. Wales was eerder al de drijvende kracht achter Nupedia, een andere online encyclopedie die op vrijwilligers rekende, maar dat een heel sloom proces had om veranderingen goed te keuren. Dat kon en moest beter, vond het duo.

De oplossing vonden ze in het wiki-concept, waarmee mensen net als mieren samen een online platform kunnen bouwen. Wikipedia werd zo het toonbeeld van Web 2.0: daar waar het internet tot dan toe eenrichtingsverkeer was, werd het collaboratief. Duizenden mensen spenderen nog steeds belachelijk veel tijd om content te produceren, aan te passen of te verwijderen.

Ook het businessmodel van Wikipedia gold jarenlang als een lichtend voorbeeld voor al wie niet geloofde in het advertentiemodel. Mensen bleken zowaar bereid om te betalen in ruil voor… niets. Wikipedia is en blijft gratis, en betalen heeft geen enkel voordeel. Toch doet 2 procent van de bezoekers het, en stijgt de omzet jaar na jaar. In 2012 haalde Wikipedia nog 48 miljoen dollar op, tien jaar later was dat al 180 miljoen. Zelfs als Wikipedia een volledig jaar niets zou ophalen, heeft de organisatie tegenwoordig genoeg geld in kas om te overleven. En dat kan misschien nodig zijn.

‍

Overal AI

Wikipedia ligt namelijk langs verschillende kanten onder vuur. Large language models hebben het belachelijk makkelijk gemaakt om teksten te schrijven, waardoor moderatoren overspoeld worden met inzendingen die zeer geloofwaardig klinken, maar dat niet zijn. De Cebuano-versie van Wikipedia toont aan hoe hard het kan gaan. Ce-wat? Cebuano is een taal die men in het zuiden van de Filipijnen spreekt, en die versie van Wikipedia is nu al de tweede grootste na de Engelstalige. Ook de Zweedse versie van Wikipedia bevat heel wat van die botvertalingen - waar ongetwijfeld fouten in zijn geslopen.

Tegelijkertijd vormt AI ook aan de andere kant een bedreiging voor Wikipedia. LLM’s gebruiken de teksten namelijk vaak om antwoorden mee te genereren - en dat zorgt ervoor dat sommige actoren die content zo veel mogelijk willen beïnvloeden in hun voordeel. Kennis is macht!

Niet dat dat voordien niet werd gedaan. Denk bijvoorbeeld aan de boeken die James Bridle ooit printte met alle wijzigingen aan de Wikipedia-pagina over de oorlog in Irak. Klimaat- en andere activisten gingen jaren geleden al bewust pagina’s aanpassen om ‘vrouwen en andere minderheden terug de geschiedenis in te schrijven’ en in 2009 werd het leden van Scientology zelfs verboden om pagina’s nog aan te passen.

‍

WikiBias

Toch komt dat soort Wiki Wars nu pas echt op kruissnelheid - ongetwijfeld met dank aan de LLM’s. Zo kwam Ashley Rindsberg van Pirates Weekly in oktober met een groot stuk over Hamas-sympathisanten die bewust en gecoördineerd pagina’s gaan aanpassen om hun narratief te pushen.

Ook andere platformen, zoals WikiBias, tonen aan hoe Wikipedia gemanipuleerd wordt. Elon Musk, die maar al te graag komaf wil maken met wat hij als ‘woke activisme’ beschouwt, roept mensen intussen al meermaals op om te stoppen met hun donaties. Zoals gezegd heeft Wikipedia momenteel nog een stevige spaarpot, maar daar kan verandering in komen wanneer Donald Trump zijn pijlen op de encyclopedie richt. Wikipedia heeft namelijk een non-profitstatus, waardoor het makkelijk geld kan ophalen. Als daar ooit verandering in komt, heeft de organisatie het een pak moeilijker. 

Dat beseft ook Jimmy Wales, die openlijk door het stof kruipt en belooft harder op te treden tegen wie bewust pagina’s manipuleert. Zo mogen 14 editors niet langer werken aan pagina’s over de oorlog in het Midden-Oosten - die tienduizenden keren bekeken worden per dag. Maryana Iskander, de CEO van moederorganisatie Wikimedia Foundation, kondigde deze week dan weer onverwachts haar vertrek aan.

‍

What’s next?

Om Wikipedia terug op de rails te krijgen, zijn er verschillende zaken nodig. Daar waar AI om veel redenen een bedreiging is, kan het ook een oplossing bieden. Een onderzoek in Nature zegt bijvoorbeeld dat AI kan aantonen wanneer iemand een zwakke referentie in een artikel gebruikt, en de Wikimedia Foundation wil de technologie inzetten om het werk van de vrijwilligers te verlichten.

Moeilijker wordt het om de bias uit Wikipedia te halen. Zeker bij controversiële onderwerpen zoals de oorlog in het Midden-Oosten is die aanwezig, maar zijn de oplossingen niet altijd eenvoudig. Moeten moderatoren of schrijvers hun anonimiteit verliezen? Moeten er nieuwe richtlijnen komen over wat een geloofwaardige bron is? En wie gaat bepalen wat dat is, geloofwaardigheid? Moeten we AI inzetten om bias op te sporen - en wie gaat bepalen wat wel of geen bias is?

Het zijn vragen waar Wales zich de komende maanden het hoofd over mag breken, in aanloop naar de 25ste verjaardag van zijn platform. Tegelijkertijd mag hij zich opmaken voor een strijd tegen Musk en zijn volgelingen. Om Wikipedianen te beschermen, wil men in de Verenigde Staten zelfs de tools voor editors uitrollen die men normaal enkel in autoritaire regimes gebruikt. En als Trump zich in de strijd mengt? Dan kan de Wikimedia Foundation misschien onderdak vinden in Europa. Of Canada. Of Groenland.